Khi phế thải… làm giảm ô nhiễm môi trường - câu chuyện tại Định Hoá, Thái Nguyên

Mối lo ngại về môi trường và sức khoẻ

Để những búp chè tươi biến thành chè khô thương phẩm đến tay người dùng, quan trọng nhất là quá trình sao sấy: người thợ sử dụng mức nhiệt hợp lý khiến lá chè khô se từ từ. Tuy nhiên, công đoạn này lại gây ra một lượng lớn khói bụi, độc tố và khí carbon ra môi trường, bởi đa phần các doanh nghiệp và hộ gia đình chế biến nhỏ lẻ tại địa phương vẫn đang sử dụng các lò sao tôn thủ công đốt bằng củi, than đá. Khói, bụi và độc tố từ đốt củi cũng gây rủi ro về mặt sức khỏe cho chính người sản xuất.

“Khi dùng củi làm nhiên liệu sao chè bằng lò sao tôn, hai mắt tôi luôn cay xè vì tiếp xúc trực tiếp nhiều với khói bụi” – anh Đặng Ngọc Hà (huyện Định Hoá, tỉnh Thái Nguyên) chia sẻ. Gia đình anh đã làm chè đến nay hơn 40 năm. “Dùng củi làm nhiên liệu thải nhiều khói, khiến chè thành phẩm bị ám mùi và bụi khói . Nhiều mẻ chè không đạt chất lượng phải bỏ đi. Quá trình sao phải tiếp xúc nhiều với khói bụi còn gây ho, khó thở, cay mắt khi ngủ,... rất ảnh hưởng đến sức khoẻ của gia đình”, anh Hà trăn trở. Làm sao để sản xuất chè cho chất lượng đầu ra cao, an toàn hơn với người làm và giảm thiểu ô nhiễm là trăn trở của không chỉ anh Hà mà còn nhiều bà con khác ở Thái Nguyên.

Khi rác thải biến thành năng lượng

Được hỗ trợ lần đầu năm 2018 bởi Oxfam và Trung tâm Nghiên cứu, Tư vấn Sáng tạo và Phát triển Bền vững CCS, vợ chồng anh Hà đã được tiếp cận với công nghệ khí hóa sinh khối liên tục theo thể tích (viết tắt là VCBG). Hiện nay gia đình anh đang sử dụng loại bếp sao chè VCBG mới nhất được cải tiến bởi đội ngũ dự án  “Công nghệ khí hóa sinh khối - Giải pháp năng lượng bền vững cho chế biến nông sản và quản lý chất thải ở nông thôn Việt Nam” (BEST) với sự hỗ trợ tài chính từ Liên minh Châu Âu. Khí hóa sinh khối là công nghệ đốt các vật liệu có nguồn gốc sinh học trong điều kiện thiếu oxy tạo ra khí gas sinh nhiệt. Nhờ đó, lượng khói bụi phát thải gần như bằng không.

Vợ chồng anh Đặng Ngọc Hà vận hành bếp sao chè ứng dụng công nghệ VCBG. Mức khói thải gần như bằng không. Ảnh: Khương Duy - Dự án BEST

“Bếp tôn sao khí hóa sinh khối có kích thước giống như bếp tôn sao chè thông thường, cách vận hành cũng không quá khác biệt. Tuy nhiên trong quá trình đốt, tôi rất ngạc nhiên vì không thấy có khói bụi thải ra ngoài. Không có khói, chè sau khi sấy không bị oi mùi, ám bụi, đảm bảo chất lượng”, anh Hà vui vẻ nhận xét về chiếc máy sao với công nghệ mới.

“Quan trọng hơn, nhiên liệu đầu vào để đốt là gỗ băm. Đây là nguồn chất thải sinh học dễ kiếm và phù hợp với địa phương, có giá thành rẻ nên không làm đội giá thành sản phẩm”, anh Hà cho biết.

Sử dụng gỗ băm làm nhiên liệu cho bếp sao chè VCBG. Ảnh: Khương Duy - Dự án BEST

Đồng tình với quan điểm đó, bà Vũ Thị Thu Hương, phó chủ tịch Liên minh Hợp tác xã Thái Nguyên cho rằng, cơ chế hoạt động của máy VCBG rất phù hợp với điều kiện của địa phương. “Thái Nguyên là vùng miền núi trung du với lượng cây lâm sản nhiều, ngành chế biến gỗ có nhiều làng nghề nên lượng phế thải rất lớn. Khảo sát của chúng tôi cho thấy rất nhiều HTX lâm nghiệp đang để không hàng chục tấn phế thải ở ngoài môi trường, gây lãng phí một lượng lớn diện tích. Khi để lâu sẽ mục rữa, gây ô nhiễm môi trường.”


“Việc tận dụng được nguồn nguồn phế thải từ nông, lâm nghiệp trong chế biến chè không chỉ giúp giải quyết bài toán về môi trường, mà còn giúp tạo ra công việc cho một lượng lao động trong các khâu như chế biến, băm chặt nhiên liệu và sản xuất cơ khí vận hành. Đây sẽ là mộ hệ sinh thái tại địa phương với ba bên liên kết: cung cấp sinh khối, sản xuất cơ khí, hộ sử dụng công nghệ”, bà Hương chia sẻ. Bà cũng cho rằng với việc tạo ra sinh kế và đóng góp vào bảo vệ môi trường, công nghệ VCBG hoàn toàn có khả năng để chuyển nhượng thương mại để tạo tác động bền vững tại địa phương.

Giải pháp cho những hộ sản xuất nhỏ, và nhiều tiềm năng hơn thế

Còn với hộ sản xuất nhỏ như gia đình anh Hà, anh đánh giá việc ứng dụng công nghệ VCBG trong sản xuất của gia đình như hiện nay là phù hợp, góp phần cải thiện thu nhập cho gia đình. “Làm chè với công nghệ khí hóa sinh khối thì chè thương phẩm sạch, giá bán ra có thể gấp 3,4 lần. Thời gian sấy giảm được một nửa nên năng suất tăng cao. Chất thải từ quá trình đốt có thể dùng làm than sinh học để trồng hoa, trồng rau màu. Quan trọng nhất là tự tôi cảm nhận được bầu không khí trong lành hơn, sức khỏe cả gia đình được cải thiện.”

Trong năm nay, sản phẩm chè sạch sao bằng bếp khí hóa sinh khối của anh Hà đạt 3 sao sau khi được kiểm nghiệm chất lượng ở tỉnh, cũng như đạt giải “Sản phẩm công nghiệp tiêu biểu” của Trung tâm xúc tiến Thương mại, sở Công thương tỉnh Thái Nguyên. Anh cũng tích cực quảng bá sản phẩm của mình tại các chương trình “Mỗi xã, phường một sản phẩm” (OCOP) của địa phương.

“Những hộ mong muốn được làm chè sạch, an toàn chắc chắn sẽ muốn tiếp cận tới công nghệ khí hóa sinh khối để đầu ra có chất lượng cao hơn… Bà con mà biết đến công nghệ này sẽ giảm bớt lo âu về sức khoẻ và phấn khởi lắm!”.

Dự án BEST với sự hỗ trợ của Liên minh Châu Âu, triển khai bởi tổ chức Oxfam và Trung tâm CCS nhằm thúc đẩy ứng dụng công nghệ khí hóa sinh khối liên tục theo thể tích VCBG trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ (MSE) đóng góp tích cực vào quá trình chuyển đổi năng lượng tái tạo và xử lý rác thải của Việt Nam, được triển khai ở địa bàn bốn tỉnh Lào Cai, Thái Nguyên, Tuyên Quang và Yên Bái. Dự án mong đợi sẽ hỗ trợ 1,2 triệu người (với 50% phụ nữ) được hưởng lợi trực tiếp từ dự án; 2.500 MSE chế biến nông sản ứng dụng công nghệ VCBG như nguồn năng lượng chính; khí hoá 1,4 triệu tấn sinh khối và đóng góp giảm phát thải 2 triệu tấn CO2 tại bốn tỉnh địa bàn dự án.

Đọc câu chuyện trên website của SWITCH-Asia: https://www.switch-asia.eu/news/turning-waste-into-energy-reducing-environmental-pollution/

Để tìm hiểu thêm về công nghệ VCBG và dự án BEST - Giải pháp năng lượng bền vững cho chế biến nông sản và quản lý chất thải ở nông thôn Việt Nam, vui lòng truy cập: http://khihoasinhkhoi.com/home