“Công nghệ và đổi mới sáng tạo đang trở thành động lực quan trọng đối với sự phát triển của Việt Nam... Động lực này cũng tạo ra những thách thức mới trong việc kiềm chế bất bình đẳng.”
Viết bởi Tiến sỹ Nguyễn Thắng, Phó chủ tịch thường trực Hội đồng tư vấn chính sách kinh tế - xã hội, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam
Các công nghệ đột phá của của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư (CMCN 4.0) đang làm thay đổi cơ cấu của nhiều ngành, lĩnh vực trong nền kinh tế, cũng như có những tác động mạnh mẽ và trái chiều đến thị trường lao động. Công nghệ và đổi mới sáng tạo đang trở thành động lực quan trọng đối với sự phát triển của Việt Nam. Bên cạnh việc mang lại những lợi ích to lớn, động lực này cũng tạo ra những thách thức mới đối với việc kiềm chế sự gia tăng của bất bình đẳng do làm tăng mạnh lợi suất của ý tưởng, vốn và kỹ năng trong tương quan với lao động.
Ở nhiều nước, quá trình toàn cầu hóa được nhìn nhận là đã đi quá xa và quá nhanh, và do vậy cần phải điều chỉnh. Xu hướng bảo hộ gia tăng ở một số cường quốc trên thế giới. Các dòng thương mại hàng hóa và đầu tư có xu hướng suy giảm. Các hiệp định thương mại kiểu mới như CPTPP, EVFTA tuy được kỳ vọng là sẽ tác động tích cực đến tăng trưởng, song có thể làm gia tăng bất bình đẳng ở Việt Nam do nhóm lao động có kỹ năng và nhóm dân cư khá giả sẽ được hưởng lợi nhiều hơn so với các nhóm còn lại.
Sự tăng tốc của quá trình già hóa dân số, quá trình đô thị hóa, trung lưu hóa ở các nền kinh tế mới nổi, biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường, an ninh phi truyền thống... là những xu hướng chính đang nổi lên có tác động nhiều chiều đến thế giới đương đại. Đến năm 2030 và xa hơn là năm 2045, xu hướng gia tăng bất bình đẳng về tài sản có thể là rủi ro tiềm ẩn đe dọa sự gắn kết xã hội nói riêng và sự phát triển của Việt Nam nói chung.
Xây dựng Nền Kinh tế Nhân văn ở Việt Nam: Thúc đẩy phát triển bao trùm (1) đi cùng với kiềm chế sự gia tăng chênh lệch về tài sản
Theo quan điểm cá nhân, khái niệm “Nền Kinh tế Nhân văn” của Oxfam có những điểm tương đồng với Chiến lược Phát triển Bền vững của Việt Nam 2011 - 2020, trong đó coi con người là trung tâm của sự phát triển bền vững (2).
Chúng ta cần xây dựng chiến lược thúc đẩy sự phát triển bao trùm (3). Các giải pháp nhằm kiềm chế bất bình đẳng và thúc đẩy Nền Kinh tế Nhân văn bao gồm:
• Thúc đẩy bình đẳng về cơ hội tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản.
• Kiềm chế bất bình đẳng về tài sản với một lộ trình áp dụng thuế tài sản, thuế thừa kế phù hợp.
• Thúc đẩy ứng dụng của các nền tảng kỹ thuật số có lợi cho tăng trưởng bao trùm như thương mại điện tử, điện toán đám mây để giải quyết bất bình đẳng.
• Khuyến khích các mô hình kinh doanh mới, các mô hình kinh doanh hỗn hợp theo đuổi mục tiêu kép gồm bền vững về tài chính và đóng góp cho xã hội (4).
• Thiết kế và thực thi hiệu quả các chương trình hỗ trợ một số nhóm đồng bào dân tộc thiểu số cũng như một số nhóm yếu thế khác tham gia và hưởng lợi từ quá trình phát triển.
• Tiến tới tính toán và nhận diện đầy đủ công việc chăm sóc không được trả lương để ghi nhận đầy đủ hơn đóng góp của nữ giới vào sự phát triển của đất nước.
• Tạo nhiều kênh minh bạch thông tin và giải trình, các cơ chế tăng cường sự tham gia của người dân phù hợp với quá trình chuyển đổi sang một xã hội trung lưu vào năm 2030.
Nguồn tham khảo
1 Các giải pháp thúc đẩy phát triển bao trùm được nêu chi tiết trong Báo cáo phát triển con người Việt Nam 2015 “Tăng trưởng vì mọi người” do Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam và Tổ chức phát triển Liên Hợp Quốc tại Việt Nam xây dựng.
2 Nguồn: Quyết định Phê duyệt Chiến lược Phát triển bền vững Việt Nam giai đoạn 2011 - 2020, 432/QĐ-TTg, ngày 12 tháng 4 năm 2012.
3 Các giải pháp thúc đẩy phát triển bao trùm được nêu chi tiết trong Báo cáo phát triển con người Việt Nam 2015 “Tăng trưởng vì mọi người” do Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam và Tổ chức phát triển Liên Hợp Quốc tại Việt Nam xây dựng.
4 Trên thế giới có một số kinh nghiệm tốt về mô hình này. Ví dụ, trong một hợp tác xã đa quốc gia Tây Ban Nha (có doanh thu 13 tỷ đô la và sử dụng 74.000 người), các quyết định được đưa ra một cách dân chủ, công việc được bảo đảm, chênh lệch giữa người có thu nhập cao nhất không quá 9 lần so với người có thu nhập thấp nhất.