Công nghệ xanh tạo đà phát triển cho địa phương

Chúng tôi đến thăm xưởng chế biến chè của anh Đình Quý vào một ngày tháng 6 oi nực. Trong cái chan chát thoang thoảng mùi cốm non của mẻ chè vừa sao, anh Quý một tay cho mùn cưa nén vào bếp khí hóa, một tay quệt mồ hôi: “Trước là hợp tác xã mình dùng củi đốt để ốp chè. Lửa to, nhiệt độ cao, khói bụi nhiều, công nhân vất vả và mất sức lắm.”

Hợp tác xã chè sạch Trần Nam (huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên) đi vào hoạt động từ năm 2019, doanh thu khoảng 3 tỷ đồng mỗi năm từ việc chế biến và bán chè sạch. Là chủ doanh nghiệp, anh Quý luôn đau đáu khi giá nhiên liệu ngày một đội lên. “Củi thì rẻ nhưng cứ khoảng 10 phút là phải vào tiếp củi, chè bị oi khói, người làm thì vất vả do xưởng lúc nào cũng đầy khói. Gas với điện sạch sẽ hơn nhưng lại đắt đỏ, chỉ dám dùng cho một vài công đoạn nhất định như sấy khô, lên hương chè.”

Nỗi trăn trở của anh Quý và rất nhiều hợp tác xã (HTX) chế biến chè khác đã tìm được lời giải khi tới thăm mô hình sao sấy chè áp dụng công nghệ khí hóa sinh khối tại huyện Định Hóa, được dự án “Công nghệ khí hóa sinh khối - Giải pháp năng lượng bền vững cho chế biến nông sản và quản lý chất thải ở nông thôn Việt Nam” (gọi tắt là BEST) hỗ trợ. Khí hóa sinh khối (VCBG) là công nghệ đốt các vật liệu có nguồn gốc sinh học (như mảnh băm, mùn cưa, phế phẩm nông nghiệp) trong điều kiện thiếu oxy, tạo ra khí gas để đốt sinh nhiệt. Quy trình này hầu như không sinh khói. “HTX ở Định Hóa đánh giá công nghệ này rất cao, giải quyết được hết các vấn đề của mình! Sau khi tư vấn thêm với các chuyên gia của dự án, tôi yên tâm hẳn và quyết định về thử luôn,” anh Quý hồ hởi nhớ lại.

HTX của anh Quý được dự án hỗ trợ thiết bị VCBG, được đào tạo vận hành, chuyển giao công nghệ, và tư vấn đồng hành xuyên suốt cho đến nay. Dù mới áp dụng VCBG từ cuối năm 2021, anh Quý đã nhận thấy sự khác biệt rõ ràng và không ngần ngại hoán cải 2 bếp lò củi sang 2 bếp lò tích hợp VCBG. “Giờ thì không có khói bụi, môi trường làm việc sạch sẽ. Quan trọng nhất là nhiên liệu đốt tận dụng phế phụ phẩm nông, lâm nghiệp như cành lá cây bỏ đi, dăm gỗ hay thân lõi ngô, vừa rẻ vừa dễ kiếm, giúp giảm đáng kể chi phí sản xuất.” Nhờ áp dụng công nghệ VCBG, HTX Trần Nam giảm được 15 triệu tiền gas, điện mỗi tháng, lợi nhuận tăng.

Là vùng trung du miền núi có nhiều cơ sở chế biến lâm sản, Thái Nguyên “thừa” một khối lượng lớn phế phụ phẩm nông, lâm nghiệp, phần lớn trong số đó đang bị vứt hoặc đốt bỏ, gây lãng phí và ô nhiễm môi trường.

Ông Nguyễn Hùng Cường, Quản lý Dự án BEST, tổ chức Oxfam tại Việt Nam cho biết: “Hỗ trợ các HTX, các doanh nghiệp nhỏ và vừa chuyển đổi sang sản xuất xanh, sạch hơn và bền vững luôn là một trọng tâm của Oxfam. Sinh khối là nguồn nhiên liệu dồi dào nhưng đang bị bỏ phí. Sử dụng sinh khối trong ứng dụng công nghệ VCBG giúp giảm phát thải khí nhà kính, quản lý rác thải hiệu quả, góp phần thúc đẩy và nhân rộng mô hình kinh tế tuần hoàn tại địa phương. Dự án hỗ trợ các doanh nghiệp chuyển đổi sang ứng dụng công nghệ VCBG thông qua xây dựng và vận hành hệ sinh thái ba bên cơ sở chế biến nông sản – cơ sở gia công cơ khí – cơ sở cung cấp nhiên liệu sinh khối”.

Hệ sinh thái ba bên đang dần hình thành và chứng minh những bước đi thành công đầu tiên.

Ông Đỗ Minh Ngọc, chủ một cơ sở ván bóc tại huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên, đơn vị được dự án hỗ trợ trang bị máy băm sinh khối, cho biết cơ sở hiện nay đang bán sinh khối đã băm mảnh với giá 800 đồng/kg, mức giá thành rất cạnh tranh so với chi phí mua viên nén với giá 3.000 đồng/kg. Ông cũng cho biết với sản lượng sinh khối tại địa phương rất dồi dào, cung cấp sinh khối phục vụ áp dụng công nghệ VCBG là một ngành kinh doanh mới có nhiều tiềm năng.

Còn với anh Xuân Tuyên, chủ một cơ sở cơ khí tại huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên, lần đầu nhìn thấy công nghệ “đơn giản” khiến anh băn khoăn không biết thiết bị có đảm bảo được nhiệt độ khi ốp chè, hay có đáp ứng được các công đoạn của việc làm chè không. “Tuy nhiên, sau một thời gian bán thiết bị VCBG, khách hàng và người dân đánh giá rất tốt. Mức nhiệt ổn định hơn, chè thơm ngon hơn không bị ám khói. Người làm chè không phải tiếp xúc ngay cửa bếp khi nóng nực, còn rảnh tay đi làm nhiều việc khác”. Cơ sở cơ khí của anh Tuyên cũng tăng tổng doanh thu vài triệu nhờ bán bếp sinh khối VCBG.

Khi được hỏi về dự định tương lai, anh Xuân Tuyên khẳng định mình sẽ tiếp tục nghiên cứu và gia công thêm các bếp khác sử dụng công nghệ lõi VCBG, nhằm mở rộng kinh doanh. “Tôi đang phát triển một cái bếp phục vụ một cửa hàng bán phở để họ ko phải dùng than hoặc gas nữa.”

Còn với anh Quý, anh mong các HTX khác trong vùng biết đến và áp dụng công nghệ “tốt và thiết thực này” nhiều hơn, giúp hạ được giá thành sản phẩm, tăng doanh thu, và bảo vệ môi trường sống. “Muốn vậy, các dịch vụ liên quan tới cung cấp sinh khối phải liên tục và có sẵn. Khi đó các doanh nghiệp sẽ yên tâm đầu tư thiết bị, mở rộng sản xuất.”

Những thành công đầu tiên đang dần khẳng định công nghệ VCBG không chỉ tận dụng rác thải nông thôn làm nhiên liệu đốt không sinh khói, bảo vệ môi trường, mà còn giải quyết nhiều bài toán của doanh nghiệp, tạo thêm công ăn việc làm cho bên cung cấp sinh khối và thiết bị cơ khí.