“Mới đầu chúng tôi không tin đâu. Cán bộ bảo phải làm ăn bền vững nhưng mà với chúng tôi cây lùng là cây ATM bền vững nhiều đời rồi.”

Chị Lương Thị Tiến
Lãnh đạo của 40 hộ trồng và khai thác lùng ở bản Mường Hinh, xã Đồng Văn, huyện Quế Phong, Nghệ An

Chị Lương Thị Tiến, lãnh đạo của nhóm hộ sản xuất quy mô nhỏ gồm 40 hộ trồng và khai thác Lùng ở bản Mường Hinh, xã Đồng Văn, huyện Quế Phong, Nghệ An/ Credit: Oxfam/ Thông Hải

Rừng lùng bạt ngàn ở vùng miền núi Quế Phong, Nghệ An là sinh kế chính của nhiều gia đình. Người dân nơi đây coi cây lùng như “cây ATM”, cần tiền là vào rừng chặt xuống đem bán cho thương lái.

Bạt ngàn là do tầm mắt hạn hẹp, thực chất rừng lùng Nghệ An đang cạn kiệt với lối khai thác bừa bãi, không có kế hoạch và kỹ thuật. “Kích thước bụi và các cây lùng ngày càng nhỏ, số lượng măng ít và chất lượng cũng suy giảm đi nhiều,” – chị Tiến thở dài.

Chị Lương Thị Tiến là lãnh đạo của nhóm hộ sản xuất quy mô nhỏ gồm 40 hộ trồng và khai thác lùng ở bản Mường Hinh, xã Đồng Văn, huyện Quế Phong, Nghệ An. Theo chị, tập quán khai thác cũ là gặp cây nào chặt cây nấy, chặt từ gần tới xa; mọi công đoạn đều thủ công và tự phát, đa phần người dân bán sản phẩm thô trực tiếp. “Giá cả bấp bênh lắm, chỉ đủ trang trải cuộc sống trước mắt. Biết là cách khai thác này ảnh hưởng rất nhiều tới chất lượng rừng, nhưng chúng tôi cũng chưa biết làm như thế nào cho tốt hơn…”

Chị Tiến và các nhóm nông hộ lần đầu nghe tới chứng chỉ FSC khi tham gia vào nhóm khai thác và sản xuất Lùng bền vững, do dự án “Phát triển bền vững và toàn diện chuỗi giá trị Nghêu và Tre ở Việt Nam” thành lập tại địa phương. Chứng chỉ FSC được cấp bởi Hội đồng quản lý rừng thế giới (Forest Stewardship Council), nhằm khuyến khích các hoạt động khai thác đi đôi với phát triển bền vững tài nguyên rừng, ngăn chặn việc khai thác rừng bừa bãi. “Mới đầu chúng tôi không tin đâu. Cán bộ bảo phải làm ăn bền vững nhưng mà với chúng tôi cây lùng là cây ATM bền vững nhiều đời rồi,” chị Tiến nhớ lại.

Thành viên nhóm hộ trồng và khai thác Lùng bền vững/Credit: Oxfam/ Thông Hải 

Nhờ sự kiên trì thuyết phục của dự án, thông qua các lớp tập huấn kỹ thuật và chia sẻ kinh nghiệm trồng, chăm sóc và khai thác rừng Lùng theo tiêu chuẩn FSC, người dân Quế Phong dần dần có niềm tin. Theo lời chị Tiến, họ được các chuyên gia chỉ dạy tận tình và cụ thể, từ cách phân loại và khai thác cây theo độ tuổi, cách chặt sát gốc và dọn rác sau khi khai thác. Song song với lý thuyết, dự án còn hỗ trợ các mô hình thí điểm phục tráng rừng Lùng tại một số bản. “Chỉ sau đúng 1 mùa, tại những khoảnh rừng Lùng xấu nhất, cây Lùng đã hồi sinh. Bà con nhìn thấy thành quả là về tự dạy nhau làm theo dự án thôi!” - chị Tiến phấn khởi.

Thay đổi tập quán không phải điều dễ dàng gì. Người Quế Phong trước kia vốn chỉ quen “gặp đâu chặt đó”, nay phải chọn lọc, khai thác theo tháng, đúng tuổi cây; chặt xong phải dọn rác ngay để tạo không gian cho lùng phát triển, khiến thời gian đi rừng lâu hơn trước kia. Là lãnh đạo nhóm, chị Tiến thường xuyên đi truyền thông, vận động, hướng dẫn người dân thực hành đúng quy tắc. “Một thời gian thì cũng quen! Cho tới thời điểm hiện tại, tập quán cũ đã được thay thế hoàn toàn bằng hình thức quản lý và khai thác bền vững theo tiêu chuẩn quốc tế,” chị Tiến tự hào kể. “Quan trọng nhất là nhìn thấy rừng lùng nhà mình đã phát triển tốt hơn rất nhiều. Cây lùng to, khỏe, bà con ai cũng mừng!”

Các thành viên trong nhóm hộ trồng và khai thác Lùng bền vững/ Credit: Oxfam/Thông Hải 

Nỗ lực thay đổi của các nhóm nông hộ Quế Phong đã được đền đáp xứng đáng, khi 938,6 ha rừng lùng do 212 hộ quản lý được cấp chứng chỉ FSC vào ngày 25/02/2021, đánh dấu một bước tiến lớn cho người khai thác rừng ở Nghệ An nói riêng, và ngành lâm sản Việt Nam nói chung. Chứng chỉ FSC đã mở ra nhiều cơ hội cho nhóm nông hộ, nhiều doanh nghiệp lớn trong tỉnh đặt vấn đề thu mua lâu dài và hỗ trợ toàn bộ quá trình vận chuyển giúp bà con, với giá bán cao hơn 15-20% so với giá bán cho thương lái.

“Hầu hết bà con giờ đây hiểu được rừng Lùng có chứng chỉ ko chỉ mang lại lợi ích về kinh tế và sinh kế lâu dài, mà còn mang lại các giá trị bền vững khác về môi trường và xã hội. Giờ có bảo chúng tôi làm khác đi chúng tôi cũng không nghe. Giờ chúng tôi chỉ làm theo tiêu chuẩn bền vững thôi!”, chị khẳng định.

Chia sẻ về dự định tương lai, chị Tiến mong muốn nhận được thêm hỗ trợ về kinh phí từ các doanh nghiệp để có thể quản lý rừng bền vững theo vòng tròn khép kín. Chị Tiến kỳ vọng trong 3-5 năm nữa, người dân Nghệ An có thể lập thành các nhóm hoặc tổ hợp tác, có tiếng nói và trở thành đối tác kinh doanh bền vững với các doanh nghiệp khi tham gia vào thị trường tre Việt Nam và thế giới.

Dù còn nhiều khó khăn như dịch bệnh kéo dài, kinh phí thiếu thốn, chị Tiến vẫn lạc quan, ánh mắt hướng về rừng lùng ngút ngàn: “Cây Lùng còn đó là tương lai còn đó.”