Hòa giải ở cơ sở: Cần sửa đổi để tăng cường vai trò của các tổ chức xã hội

Hà Nội - 8/7/2020

Theo nghiên cứu về hòa giải ở cơ sở do Hội bảo trợ tư pháp cho người nghèo Việt Nam (VIJUSAP) phối hợp với Ban thư ký Quỹ Thúc đẩy Sáng kiến Tư pháp (JIFF) vừa thực hiện, một số điểm cụ thể trong Luật hòa giải ở cơ sở (HGCS) năm 2013 và hướng dẫn của Nghị định còn chưa phù hợp với thực tiễn, dẫn đến việc thực hiện còn nhiều khó khăn và hiệu quả hòa giải thấp hơn so với kỳ vọng.

Nghiên cứu đề xuất các tổ hòa giải cơ sở cần đa dạng hóa thành viên, cấu trúc và hình thức hòa giải, để qua đó, người dân, các nhóm cộng đồng và các tổ chức xã hội cùng tham gia thực hiện công tác hòa giải ở cơ sở.

Đây là một trong những điểm chính từ nghiên cứu “Hòa giải ở cơ sở: kinh nghiệm từ một số địa bàn thực hiện dự án của Quỹ Thúc đẩy Sáng kiến Tư pháp (JIFF)” dựa trên thực tiễn cơ sở kết hợp với phân tích chính sách để nhận diện vấn đề và đưa ra các đề xuất cải thiện. Nghiên cứu được thực hiện với 182 cán bộ HGCS và 18 người dân tại 12 xã thuộc sáu huyện của Hòa Bình, Hà Nội, Quảng Bình, và Đồng Tháp nằm trong địa bàn hoạt động của Quỹ JIFF.

Thực hiện HGCS trên thực tế cần được tiến hành một cách tự nhiên, khéo léo trên cơ sở “thấu tình, đạt lý” cho các bên. Tuy nhiên, Luật và các văn bản hướng dẫn lại quy định trình tự thực hiện khá cứng nhắc, dẫn đến nhiều người có tranh chấp, bất đồng nhưng không báo cáo sự việc và không muốn thực hiện hòa giải cơ sở.

Tiến trình bầu hòa giải viên (HGV) và tổ trưởng tổ hòa giải theo quy định của pháp luật hiện hành về cơ bản đảm bảo tính dân chủ (qua bầu cử) nhưng trên thực tế lại không được thực hiện có hiệu quả. Thành viên của tổ hòa giải cơ sở phần lớn được cử từ các đoàn thể chính trị xã hội, thiếu sự tham gia từ cộng đồng.  

Năng lực hạn chế của tổ hòa giải cấp cơ sở cũng ảnh hưởng đến hiệu quả hòa giải. Có tới 46,7% cán bộ HGCS được khảo sát chưa nắm được nguyên tắc hòa giải và 42,3% cán bộ HGCS chưa nắm được phạm vi hòa giải. Nguyên nhân dẫn đến những hạn chế này là do các hoạt động tập huấn, nâng cao năng lực quá ngắn, thường chỉ 1 ngày và chưa bao phủ hết cán bộ HGCS. Phương pháp tập huấn 1 chiều, giảng viên chủ yếu là đọc lại các quy định của pháp luật tại hội trường cho hàng trăm người tham gia.  

Trong khi đó, kinh nghiệm từ Quỹ JIFF tham gia nâng cao chất lượng HGCS cho thấy sự đa dạng hình thức, cách thức và tổ chức giải quyết mâu thuẫn sát với nhu cầu cộng đồng đưa đến hiệu quả tốt trong việc tham gia hòa giải cơ sở.

Các sáng kiến mạng lưới hỗ trợ pháp lý ở huyện Lệ Thủy, câu lạc bộ (CLB) gia đình và pháp luật huyện Minh Hóa, Quảng Bình, nhóm cộng đồng nòng cốt tại huyện Lạc Sơn, và tổ liên gia tại Mai Châu, Hòa Bình… đã hỗ trợ tích cực quá trình truyền thông, phổ biến pháp luật; bám sát dân, trở thành các chủ thể giảng hòa, phòng ngừa và giải quyết nhiều vụ, việc mâu thuẫn, tranh chấp nhỏ, góp phần bảo vệ quyền công dân cho nhóm yếu thế tại cộng đồng.

HGCS thực chất là hoạt động của cộng đồng và là hoạt động mang tính tự quản, tự giải quyết các bất đồng nhỏ trong dân cư, là tiền đề cho việc mở rộng sự tham gia của công dân và của cộng đồng vào quản lý xã hội, quản lý nhà nước.

Ông Phạm Quang Tú, Phó Giám đốc Quốc gia, tổ chức Oxfam tại Việt Nam, là tổ chức giữ vai trò thư ký Quỹ JIFF, cho rằng: “Sự tham gia đa dạng của các lực lượng xã hội có ý nghĩa và hiệu quả thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả hòa giải tại cơ sở. Cần đẩy mạnh sự tham gia của nhiều tầng lớp nhân dân, đặc biệt là nữ giới trong công tác HGCS. Công tác HGCS cũng cần đặc biệt quan tâm, hỗ trợ các nhóm cộng đồng gặp nhiều khó khăn, nhóm người cao tuổi, phụ nữ và trẻ em được tham gia, đưa ra tiếng nói khi thực hiện HGCS”.

Bà Tạ Thị Minh Lý, Chủ tịch Hội Bảo trợ Tư pháp cho người nghèo Việt Nam nhấn mạnh:

“Để cụ thể hóa các khuyến khích sự tham gia rộng rãi này, Nhà nước cần sửa đổi các điều luật còn mang tính hình thức về cơ cấu tổ HG, điều chỉnh phù hợp vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội và tổ chức xã hội khác trong quá trình thành lập tổ HG, từ đó đa dạng hóa hình thức tổ HG bằng việc tạo cơ chế dân chủ cơ sở phù hợp để người dân, nhóm cộng đồng, và các tổ chức cùng tham gia tổ HG, trở thành chủ thể hòa giải”.

----

Thông tin dành cho biên tập viên

Hội Bảo trợ Tư pháp cho người nghèo Việt Nam (VIJUSAP)

Hội Bảo trợ Tư pháp cho người nghèo Việt Nam là tổ chức xã hội - nghề nghiệp, tổ chức, hoạt động theo Điều lệ Hội, được thành lập theo Quyết định số 1012/QĐ-BNV ngày 06/5/2011 của Bộ trưởng Bộ Nội vụ.

Hội hướng tới tăng cường năng lực, tính trách nhiệm cho các hội viên, nâng cao năng lực bảo trợ tư pháp cho người nghèo và khả năng hỗ trợ pháp luật cộng đồng, góp phần bảo đảm công lý, xây dựng xã hội công bằng, dân chủ, văn minh và hướng tới tổ chức thực hiện các hoạt động nghiệp vụ bảo trợ tư pháp miễn phí, mang tính từ thiện, nhân đạo cho cá nhân công dân và cộng đồng.

Oxfam là một liên minh quốc tế gồm 20 tổ chức cùng phối hợp hoạt động tại hơn 90 quốc gia trên thế giới. Chúng tôi là một phần của phong trào toàn cầu nhằm đem lại tác động lớn hơn trong nỗ lực xóa đói giảm nghèo và đấu tranh cho bình đẳng.

Tại Việt Nam, Oxfam nỗ lực hoạt động tạo ra những chuyển biến tích cực trong chính sách, thực hành và niềm tin, từ đó cải thiện căn bản đời sống của nhóm người nghèo và dễ bị tổn thương, và đảm bảo tất cả công dân cùng có cơ hội được hưởng quyền của mình. Chúng tôi đóng góp cho những thảo luận về vấn đề bất bình đẳng trên toàn cầu và tại Việt Nam. Hoạt động của Oxfam tại Việt Nam tập trung vào các lĩnh vực bình đẳng giới, giảm thiểu rủi ro và ứng phó với biến đổi khí hậu và thảm họa, lương thực bền vững và quản lý tài nguyên thiên nhiên, và quản trị tốt.

Quỹ Thúc đẩy Sáng kiến Tư pháp (JIFF) là một trong hai hợp phần của Chương trình “Tăng cường Pháp luật và Tư pháp tại Việt Nam” (EU JULE) do Liên minh Châu Âu tài trợ, nhằm tăng cường xây dựng pháp quyền ở Việt Nam thông qua hệ thống tư pháp tin cậy và dễ dàng tiếp cận hơn.

Quỹ JIFF được quản lý, vận hành bởi Tổ chức Oxfam tại Việt Nam với mục tiêu nâng cao năng lực và tài trợ cho các tổ chức được thành lập và hoạt động hợp pháp theo quy định của pháp luật Việt Nam để thực hiện các Sáng kiến hỗ trợ tiếp cận tư pháp cho công dân Việt Nam. Địa bàn triển khai các Sáng kiến tư pháp thuộc sáu tỉnh: Hà Nội, Hòa Bình, Nghệ An, Quảng Bình, TP. Hồ Chí Minh và Đồng Tháp.

Hợp phần khác của EU JULE là PAGODA được đóng góp tài chính và thực hiện bởi UNDP và UNICEF với sự phối hợp của Bộ Tư pháp Việt Nam.